Αναλφαβητισμός είναι το φαινόμενο κατά το οποίο ένα άτομο δε γνωρίζει καθόλου ή αγνοεί σε μεγάλο βαθμό γραφή και ανάγνωση. Επομένως, δεν έχει τις γνώσεις και τις ικανότητες για να αντιμετωπίζει ανάγκες που σχετίζονται με αυτές τις δύο δεξιότητες (δηλαδή τη γραφή και την ανάγνωση), αλλά και ευρύτερα να κατανοεί την πολυδιάστατη πραγματικότητα γύρω του.
Μορφές αναλφαβητισμού:
α) Οργανικός αναλφαβητισμός: Αναφέρεται σε άτομα τα οποία δε γνωρίζουν καθόλου να γράφουν και να διαβάζουν. Δεν έχουν πάει ποτέ στο σχολείο.
β) Λειτουργικός αναλφαβητισμός: Αναφέρεται σε άτομα τα οποία έχουν τις στοιχειώδεις δεξιότητες της γραφής και της ανάγνωσης, ωστόσο δεν μπορούν να ανταποκριθούν σε βασικές απαιτήσεις της καθημερινότητας.
Αίτια του αναλφαβητισμού:
- Φτώχεια που οδηγεί στην παιδική εργασία
- Απουσία κρατικής μέριμνας για την εκπαίδευση μειονοτικών ομάδων (π.χ. προσφυγόπουλα, Ρομά)
- Αντιδημοκρατικά-αυταρχικά καθεστώτα
- Πόλεμοι
- Προκαταλήψεις και στερεότυπα (π.χ. παλαιότερα οι γυναίκες σε πολλές περιπτώσεις αποκλείονταν από την εκπαίδευση)
- Αρνητικά πρότυπα ζωής που απαξιώνουν τη μόρφωση και αποθεώνουν τα υλικά αγαθά
Επιπτώσεις αναλφαβητισμού:
- Αδυναμία εύρεσης εργασίας, άρα και οικονομικής ανεξαρτησίας
- Στερεότυπα και προκαταλήψεις
- Εύκολο θύμα χειραγώγησης
- Συμπλέγματα κατωτερότητας, ψυχολογικά προβλήματα, δυσκολίες κοινωνικοποίησης
- Όταν το ποσοστό των αναλφάβητων είναι υψηλό σε μια κοινωνία, τότε παρατηρείται δυσλειτουργία του δημοκρατικού πολιτεύματος
- Επίσης, παρατηρείται πολιτιστική στασιμότητα
Τρόποι Αντιμετώπισης:
- Πολιτεία: ίδρυση περισσότερων σχολείων δεύτερης ευκαιρίας, δημιουργία δομών για την ένταξη των μειονοτικών ομάδων, οικονομική ενίσχυση φτωχών οικογενειών, επαγρύπνηση για την καταπολέμηση της παιδικής εργασίας και εκμετάλλευσης
- Οικογένεια: ανάδειξη της αξίας της μόρφωσης, προβολή θετικών προτύπων
- ΜΜΕ: προβολή θετικών προτύπων, πνευματικών ανθρώπων
- Διεθνής κοινότητα: επαγρύπνηση για την καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων σε όλες τις χώρες του κόσμου, ουσιαστική προσπάθεια για τερματισμό των πολεμικών συγκρούσεων
- Άτομο: διαρκής προσπάθεια για προσωπική πνευματική εξέλιξη και επιμόρφωση